آثار بی خانمان | خطر نابودی، آثار فاخر فرهنگی هنری راه یافته به جشنواره ملی امام رضا (ع) را تهدید می‌کند

غلامرضا زوزنی/شهرآرانیوز - چالش‌هایی پیش روی جشنواره ملی امام رضا (ع) وجود دارد که بعد از هجده دوره برگزاری، ذهن‌های جست‌وجوگر را درباره چرایی برگزاری آن به تردید کشانده است.
هجده سال است که هنرمندان ملی با تولید آثار فرهنگی، هنری، پژوهشی، ادبی و ...   ارادت خود را به علی ابن موسی الرضا (ع) ابراز کرده و گنجینه‌ای نفیس را گرد آورده‌اند، اما هیچ جایی برای ارائه آن آثار وجود ندارد.
احداث نگارخانه، موزه دائمی و زیرساخت‌هایی از این دست برای این بنیاد ملی که در طول سال ده‌ها جشنواره فرهنگی هنری با مضمون رضوی برپا می‌کند ضروری به نظر می‌رسد. تابلو‌های نفیس نقاشی و خوشنویسی و نگارگری، صنایع با زحمت ساخته شده دستی و تولیدات فاخر تجسمی اکنون خاک می‌خورد و سرنوشت نا معلومی دارد.
علاوه بر این، هنرمندان که ماهیت تولید آثار را در ارائه آن به مخاطب می‌بینند ممکن است رفته رفته انگیزه‌شان را از دست بدهند یا دست‌کم دیگر تولیداتشان را به جشنواره امام رضا (ع) عرضه نکنند.
تقریبا هرساله موسم دهه کرامت که می‌رسد خلأ وجود موزه‌ای تخصصی درباره فرهنگ رضوی میان هنرمندان و علاقه‌مندان فرهنگ و هنر احساس می‌شود که تاکنون بی‌ثمر بوده است.
در نوشتار پیش رو، ضرورت‌ها، توقعات و شرایط موجود برای راه‌اندازی موزه‌ای مستقل و تخصصی برای جشنواره بین المللی امام رضا (ع) را در گفتگو با محمودرضا برازش مدیرعامل بنیاد امام رضا (ع)، سید جلال فیاضی مشاور عالی مدیر عامل این بنیاد و محسن عبادی و حسین رزاقی دو تن از هنرمندانی که تجربه چندین دوره حضور در این رویداد را دارند بررسی کردیم.

الان وقتش رسیده
بعضی از هنرمندان که سال‌ها پیش با ارائه اثر در این جشنواره شرکت کردند، باور دارند بنیاد امام رضا (ع) باید فکری برای ارائه آثار تولید شده هنرمندان کند. همانند محسن عبادی، هنرمند خوشنویس مشهدی، که می‌گوید، چون آثار در اختیار بنیاد است، بنیاد باید فکری برای ارائه‌شان کند.
عبادی که ده سال است در این جشنواره حضور نیافته از شکل‌های مختلف ارائه آثار هنری به مخاطب یادی می‌کند و می‌گوید: سال‌ها پیش آثار را روی اشیایی مانند بشقاب چینی و ... چاپ کردند و به عنوان سوغات فرهنگی در دسترس مردم قرار دادند. اما کار فاخری نبود.
از منظر این هنرمند کار فاخر می‌تواند در قالب برپایی نمایشگاه‌های دوره‌ای و دائمی نمود پیدا کند که هرگز جلوه نکرده است: تا به حال چنین کاری صورت نگرفته و این همه ظرفیت فرهنگی دست نخورده باقی مانده است.
همه هنرمندان همانند عبادی این توقع را دارند که آثار تولید‌شده‌شان به نمایش گذاشته شود. او می‌گوید حتی می‌شود این نمایشگاه‌ها را به خارج از مرز‌ها برد و آثار را در آنجا به مشتاقان فرهنگ رضوی ارائه کرد.  
به گفته او الان وقت ارائه آثار هنری به جامعه است و برای این گفته خود چند دلیل می‌آورد: اول؛ مخزن آثار هنری جشنواره بعد از هفده، هجده دوره بسیار غنی شده و آثار خوبی در اختیار بنیاد است که باید هرچه سریع‌تر به جامعه عرضه شود. دوم مدیران فعلی بنیاد بسیار فهیم و پای کار هستند. افرادی در بنیاد مدیریت دارند که با این نوع از ارائه آشنا هستند و قدر آثار هنری را می‌دانند. اگر الان به این مطالبات جامه عمل پوشانده نشود فکر می‌کنم هرگز این اتفاق نخواهد افتاد.

همه باید دیده شوند
یکی از هنرمندانی که چند سالی درباره زندگی امام هشتم (ع) برای خلق اثر تحقیق و پژوهش داشته حسین رزاقی، نگارگر پیشکسوت مشهدی، است. عمده فعالیت او در زمینه نقاشی و نگارگری است. او قصد دارد ۴۰ تابلو از مقاطع زندگی علی‌بن‌موسی الرضا (ع) را نقاشی کند که تا کنون موفق شده ۲۰ اثر را به فرجام برساند. او از اینکه آثارش در جشنواره دیده نشده ناراحت است و می‌گوید باید موزه‌ای برای ارائه آثار فاخر ایجاد شود: متأسفانه آثار من و هنرمندان دیگر دیده نشده است. کارشناسان بیایند و آثار را بررسی و آن‌ها را برای عرضه انتخاب کنند. چندین سال است که این جشنواره برگزار می‌شود. اما تنها عده خاصی دیده می‌شوند و از آن‌ها تقدیر می‌شود.
به نظر او توجه به هنرمندان در جشنواره نباید یک‌سویه باشد و ارائه آثار تولید شده هم شکلی از این تقدیر و دیده شدن است: بنیاد می‌تواند برنامه‌ریزی کند تا همه هنرمندان در شأن خود دیده شوند. این‌طور نباشد که به یک هنرمند بیشتر و به دیگری کمتر توجه شود.

بنیاد امام رضا (ع) بودجه برای احداث موزه ندارد
وجود مضجع مطهر رضوی در مشهد مقدس و تشرف سالانه میلیون‌ها نفر زائر از سراسر جهان به این شهر زیارتی ضرورت ایجاد مرکزی برای ارائه آثار و تولیدات فرهنگی و هنری جشنواره امام رضا (ع) را به وجود می‌آورد. همان‌طور که سید جلال فیاضی، مشاور عالی مدیر عامل این بنیاد می‌گوید‌: امکانات در پایتخت حتما وجود دارد. حتی بعضی از دستگاه‌ها در تهران اعلام آمادگی کرده‌اند که امکانات مناسبی در اختیار بنیاد برای استقرار و فعالیت قرار دهند، اما به نظر می‌رسد آن اثرگذاری که عرضه آثار در مشهد مقدس دارد در تهران نیست.
«دستگاه‌های دیگر با این بنیاد که ساختاری بین‌بخشی دارد و بودجه‌‍‌اش را دولت تأمین می‌کند آیا حاضر به همکاری هستند؟» این پرسش یکی از سؤال‌های اساسی پیش روی فعالیت بنیاد امام رضا (ع) در مشهد است که فیاضی در پاسخ به آن می‌گوید: ما بنیاد ستادی هستیم. کار ما برنامه‌ریزی و نظارت بر اجرای جشنواره‌هاست. بنیاد امام رضا (ع) متصدی برگزاری نیست و کار برگزاری به سایر دستگاه‌ها سپرده شده است. رسالتی که برای ما تعریف شده این است که مجموعه امکانات کشور را به سمت ترویج فرهنگ رضوی سوق دهیم. استاندار خراسان رضوی، قائم مقام تولیت آستان قدس، شهردار مشهد و ... عضو هیئت امنای بنیاد هستند که این موضوع همکاری و مساعدت و مشارکت‌ها را بیشتر می‌کند. حتی ما در بنیاد این آمادگی را داریم که فعالیت‌ها را با نام نهاد‌ها و دستگاه‌های متولی انجام دهیم.
به گفته فیاضی، بنیاد امام رضا (ع) بنیادی ملی است نه منطقه‌ای و ریاست وزیر ارشاد بر هیئت امنای آن نشان بر ملی بودن آن دارد. او می‌گوید: بنیاد با مصوبه هیئت وزیران کارش را آغاز کرده به همین دلیل این توقع وجود دارد که همه دستگاه‌ها با آن همکاری کنند. بسیاری از دستگاه‌های فرهنگی دغدغه گسترش فرهنگ و سیره رضوی را دارند و بنیاد هم عمده فعالیتش بر روی تولید آثار بر همین اساس است پس انتظار زیادی نیست که دستگاه‌های ستادی برای ارائه آثار جشنواره با این بنیاد مشارکت داشته باشد.
فیاضی بر راه‌اندازی «نگارخانه هنر‌های معاصر رضوی» تأکید دارد و می‌گوید بنیاد ملی امام
رضا (ع) همه اعتباری که دارد را صرف برگزاری جشنواره و تولید محتوا می‌کند و هیچ بودجه‌ای برای احداث و حتی خرید مکانی مناسب برای راه‌اندازی نگارخانه ندارد.

بنیاد امام رضا (ع) مراسم محور شده است
در ادوار گوناگون جشنواره‌های امام رضا (ع) تعداد زیادی آثار تولید شده است، تعدادی اثر نیز از جشنواره‌هایی که در سایر استان‌ها برگزار شده به مشهد منتقل شده است و حتی بنیاد آثاری را جداگانه سفارش داده و بعضی آثار را نیز مستقل از جشنواره خریداری کرده است. این گنجینه عظیم آثار فرهنگی و هنری در سبک زندگی و سیره رضوی جمع‌آوری و نگهداری شده، اما ارائه نشده است. محمودرضا برازش می‌گوید از این آثار که تولیدات متنوع و ارزشمندی از هنر‌های تجسمی است به درستی نگهداری نمی‌شود: مدتی این آثار در زیرزمین مجتمع امام رضا (ع) در پارک ملت مشهد نگهداری می‌شد. بعد از اینکه به تعداد آثار افزوده شد نمی‌دانستیم با آن‌ها چه کنیم. از طرفی هم وقتی بنیاد از ارشاد استقلال پیدا می‌کند همان مکان را هم از دست می‌دهد.
حاشیه بولوار شهید کامیاب، یک آپارتمان مسکونی قرار دارد که از آن به عنوان ساختمان اداری بنیاد بین‌المللی امام رضا (ع) استفاده می‌شود. برازش می‌گوید که این بنا کل فضایی است که در شهر امام هشتم (ع) در اختیار بنیاد متبوعش با پسوند بین‌المللی است: ما از آن به عنوان ساختمان اداری و برای انجام کار‌های ستادی استفاده می‌کنیم. در واقع یک ستاد است. هر طبقه‌اش حدودا صد متر است. این ساختمان مکان مناسبی برای ارائه آثار هنری نیست. عملا بنیاد جایی را برای نگهداری و ارائه آثار ندارد.
حجم این آثار در کنار یکدیگر به مرور زمان باعث از بین رفتنشان می‌شود. برای جلوگیری از تخریب آن‌ها تعدادی از آثار سفارش داده شده همانند نقاشی‌های حسن روح‌الامین که پارسال رونمایی شد را در راهرو‌های مجتمع‌های فرهنگی و اداری به نمایش گذاشته‌ایم. مدیر عامل بنیاد امام رضا (ع) می‌گوید همچنان از بنیاد و جشنواره امام رضا توقع می‌رود آثاری فاخر تولید کند در حالی که جایی برای ارائه آن وجود ندارد: ابتدا فکر می‌کردیم جایی برای ارائه آثار در اختیار ما قرار خواهند داد، اما چنین نشد و در استان خراسان رضوی این اقدام صورت نگرفت. به دلیل نبود فضا برای ارائه ادامه دادن تولید آثار فاخر کند شد. ما همچنان انتظار داریم که مجموعه دستگاه‌ها و نهاد‌های توانمند این همکاری را با بنیاد ترتیب دهند و محلی برای نگهداری و ارائه آثار به مخاطب در اختیارمان قرار دهند.
موزه آستان قدس رضوی نخستین جایی است که برای حفظ، نگهداری و ارائه این آثار به ذهن خطور می‌کند، اما برازش می‌گوید قرار گرفتن آثار در آن موزه‌ها موقتی خواهد بود: موزه آستان قدس برای ارائه آثار جشنواره مشکل دارد. خود موزه حرم مطهر آثار بسیار زیادی دارد و فضایش محدود است. اگر محلی از طرف موزه آستان در اختیار بنیاد قرار گیرد موقتی خواهد بود. نهایتا ما مجبور شدیم بخشی از این آثار را که خطر بیشتری آن‌ها را تهدید می‌کرد در زیرزمین زائرسرای بنیاد به نمایش بگذاریم.
به گفته برازش کمبود امکانات در زمینه نگهداری و ارائه آثار باعث شده جشنواره‌های ملی امام رضا (ع)  به برگزاری مراسم اکتفا کند: وقتی جایی برای ارائه وجود ندارد ما هم کمتر به تولید فکر می‌کنیم. الان جشنواره‍ای امام رضا (ع) مراسم محور شده‌اند در صورتی که از ابتدا ماهیتی تولیدی داشتند.
بنیاد‌هایی در شهر‌های مختلف به اسم بزرگان فرهنگ و ادب فارسی راه‌اندازی شده که امکانات مناسبی برای فعالیت در اختیار آن‌ها قرار دارد. برازش می‌گوید شایسته است به بنیاد ملی امام رضا (ع) در مشهد نیز توجه شود. او می‌گوید امکان احداث بنا با بودجه‌ای که دولت در اختیار بنیاد قرار می‌دهد وجود ندارد و تنها این بودجه کفاف برگزاری جشنواره‌ها و تولیدات فرهنگی هنری را می‌کند: ردیف بودجه برای احداث زیرساخت با تخصیص بودجه برای فعالیت فرهنگی و هنری متفاوت است ما با این بودجه که در اختیارمان قرار می‌گیرد نمی‌توانیم کار عمرانی انجام دهیم. در مشهد مقدس هم ساختمان‌های متعددی وجود دارد که نیمه‌کاره و یا بدون استفاده است که اگر بررسی شود فضایی برای تحویل به بنیاد یافت خواهد شد.